Πλάτων,Φαίδρος, Μτφρ.: Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Πόλις

  Δεν είναι μπορετό σήμερα Πρωτομαγιά να ξεχάσω το νόημα της μέρας, αφού ούτε η καταγωγή ούτε οι κοινωνικές συνθήκες μού το επιτρέπουν. Γιορτάζουμε την Πρωτομαγιά, τη νίκη  του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και την κατίσχυση  της ζωής επί του θανάτου, γιορτή των λουλουδιών αλλά και την εργατική πρωτομαγιά ως μέρα τιμής των αγώνων του εργατικού κινήματος. Απόλαυση και εξερεύνηση της φύσης αλλά και εξερεύνηση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Με τους παρακάτω επαναστατικούς στίχους της Ζέφης Δαράκη από την τελευταία της ποιητική συλλογή «Η σπηλιά με τα βεγγαλικά», εκδόσεις Νεφέλη,  στο μυαλό μου:

[…

Να σηκωθούνε κήποι δροσεροί / και δέντρα αιωνόβια / να πλημμυρίσουν την πόλη]   (σελ. 36)

και από το ποίημα στη σελ. 29:

[… Γράφω ένα βιβλίο, «Ο Ιλισός θα επιστρέψει / τα νερά του», της λέει – Ο Ιλισός, τι; / Στα νερά του… θα επιστρέψει! Οι κήποι / αν ανάσαιναν τον αέρα που τους ανήκει… Αν / το νερό διαμάντιζε απ’ τον ήλιο, αν τα τριαντάφυλλα…]

Πήρα να ξαναδιαβάσω το Φαίδρο του Πλάτωνα που εξέδωσαν πρόσφατα οι εκδόσεις Πόλις με εισαγωγή, μετάφραση και σημειώσεις του ακαταπόνητου Ν. Μ. Σκουτερόπουλου.

 Οι φιλόλογοι εκτιμούμε τη δουλειά του, τον ξέρουμε από τις μελέτες και τις μεταφράσεις του στο Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα, τους σοφιστές και τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Ρίξτε μια ματιά στη Βιβλιονέτ πατώντας εδώ:

 Με το βιβλίο ανά χείρας και τη φωτογραφική μου μηχανή επ’ ώμου αποφάσισα να επισκεφτώ το σημείο απ' όπου λένε πως άρπαξε ο Βοριάς την Ωρείθυια, εκεί κοντά στις όχθες του Ιλισού. Περνώ το Παναθηναϊκό Στάδιο, το λόφο του Αρδηττού και  το ναό της Αρτέμιδος Αγροτέρας (Θηρεύτριας/Κυνηγού), μίας από τις θεότητες που συνδέθηκαν από τους Αθηναίους με την νίκη επί των Περσών στον Μαραθώνα στην αριστερή όχθη του Ιλισού   πάνω από το Κολυμβητήριο 

και φτάνω δεξιά στην εκκλησία της Αγ. Φωτεινής. 

 Κάθομαι σε ένα παγκάκι και διαβάζω τη μετάφραση του Σκουτερόπουλου, αντιπαραβάλλοντάς την στο αρχαίο κείμενο (σελ. 28-29):

                                       

  ΦΑΙΔΡΟΣ: Σταμάτα. Στον βρόντο η ελπίδα μου, Σωκράτη, ότι θα έκανα εξάσκηση επάνω σου. Εντάξει, πού θέλεις να καθίσουμε να το διαβάσουμε;

 ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Κάπου εδώ να βγούμε από τον δρόμο και να πάμε προς τον Ιλισό· έπειτα καθόμαστε σ' ένα ήσυχο μέρος, όπου μας αρέσει.

ΦΑΙ. Στην κατάλληλη ώρα, καθώς φαίνεται, έτυχε να  'μαι ξυπόλυτος· γιατί εσύ βέβαια είσαι πάντοτε. Τί πιο ευχάριστο, λοιπόν, να περπατήσουμε όπως πάει το ποταμάκι, βρέχοντας τα πόδια μας, διόλου άσχημο, ιδίως αυτή την εποχή του χρόνου και τέτοια ώρα.

ΣΩ. Προχώρα, τότε, και κοίταξε πού θα καθίσουμε.

ΦΑΙ. Το βλέπεις εκείνο το θεόρατο πλατάνι;

ΣΩ. Ναι· και;

 ΦΑΙ.  Εκεί  έχει σκιά κι αεράκι ελαφρό, και χλόη να καθίσουμε ή αν  θέλουμε να ξαπλώσουμε.

 ΣΩ. Προχώρα.

ΦΑΙ. Κάπου εδώ δεν είναι στον  Ιλισό το σημείο απ' όπου λένε πώς άρπαξε ο Βοριάς την Ωρείθυια;

ΣΩ. Ναι, το λένε.

ΦΑΙ. Άραγε από δω; Όμορφο είναι το ποταμάκι, καθαρό και διά­φανο, θα μπορούσαν εδώ δίπλα να παίζουν κορίτσια.
ΣΩ. Δεν είναι εδώ αλλά πιο κάτω, δυο-τρία στάδια, εκεί πού περνάμε για να πάμε προς την Άγρα· κάπου εκεί υπάρχει και κάποιος βωμός του Βοριά.

ΦΑΙ. Δεν το έχω προσέξει · αλλά μα τον Δία, βρε Σωκράτη, πιστεύεις  εσύ ότι αυτή η ιστορία είναι αληθινή; 

   Πάνω στο δρόμο η πολύβουη Αθήνα και εδώ ένα επίπεδο πιο κάτω ολάνθιστη, βουερή, οργιαστική η φύση, όπως τότε. 

                                     

Συνεχίζω το διάβασμα με το Σωκράτη να αναρωτιέται αν είναι θηρίο και να ψάχνει τον εαυτό του, όπως ζητάει η επιγραφή στους Δελφούς.

                                  

 Υπέροχο σκηνικό,  δροσιά, πλατάνια, λυγαριές, η κοίτη του Ιλισού, κάπως έτσι πρέπει να ήταν και τότε, θα συμφωνούσε μαζί μου κι ο Καρυωτάκης :

Στον Ιλισσό ερωτεύεται τ' αγέρι,/ ροδονυφούλες δάφνες που ριγούνε./ Ώρα γλυκειά, χαράς και αγάπης…

                                  

  Προχωρώ μαζί τους (σελ.32-33):

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μα την  Ήρα, ωραίο μέρος. Και το πλατάνι αυτό απλώνεται ολόγυρα, ψηλό, και της λυγαριάς το ύψος πανέμορφο· κι όπως είναι γε­μάτη ανθούς κάνει τον τόπο να ευωδιάζει· και η πηγή πάλι κάτω από το πλατάνι, με το νερό που αναβλύζει κρύο κρύο όπως το νιώθεις στα πόδια. Θα είναι τόπος ιερός, κάποιων Νυμφών και του Αχελώου, όπως φαίνε­ται από τα αγαλματάκια και τα άλλα αφιερώματα. Δες τι ωραία φυσάει εδώ· πόσο όμορφα, πόσο μα πόσο ευχάριστα, μια καλοκαιρινή, καθάρια συνοδεία στο τραγούδι των τζιτζικιών. Και το πιο όμορφο απ' όλα είναι με τη χλόη: όπως ανεβαίνει απαλά προς τα πάνω κι έτσι πλούσια πού είναι μπορεί κανείς να ξαπλώσει και να ακουμπήσει μια χαρά το κεφάλι του. Πραγματικά, Φαίδρο μου, τέλεια η ξενάγηση σου!

                                    

ΦΑΙ. Μα εσύ, άνθρωπε μου, φαίνεσαι εντελώς αλλοπαρμένος. Πρα­γματικά, όπως το λες, μοιάζεις σαν κάποιον που τον ξεναγούν κι όχι σαν ντόπιος ·  όχι μόνο δεν φεύγεις από την πόλη, να περάσεις τα σύνορα, εσύ, πιστεύω, δεν βγαίνεις ούτε καν έξω από το τείχος.

                                         

ΣΩ. Συμπάθα με, καλέ μου φίλε. Μου αρέσει να μαθαίνω· τα τοπία και τα δέντρα, λοιπόν, δεν έχουν τίποτα να με διδάξουν, ενώ έχουν οι άνθρωποι μέσα στην πόλη. Εσύ όμως, μου φαίνεται, βρήκες το φάρμακο που θα με βγάλει έξω. Γιατί όπως φέρνει κανείς κοντά του τα πεινασμένα ζώα κουνώντας τους ένα χλωρό κλαρί ή κανέναν καρπό, έτσι κι εσύ, φαί­νεται, κρατώντας μπροστά μου γραμμένα λόγια μπορείς να με κάνεις να φέρω γύρω όλη την Αττική κι όπου άλλου θέλεις. Τώρα πάντως που έφθασα εδώ, εγώ λέω να ξαπλωθώ χάμω· δες κι εσύ ποια στάση σε βολεύει καλύτερα στο διάβασμα κι άρχισε να διαβάζεις.

                                  

 Γνωρίζουμε πως σ’ αυτό τον σπουδαίο διάλογο της ώριμης περιόδου ο Πλάτωνας  περιγράφει μια ωραιότατη συζήτηση ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Φαίδρο  πού ερχόταν από μια συγκέντρωση σε αθηναϊκό σπίτι στην οποία ο ρήτορας Λυσίας είχε παρουσιάσει έναν λόγο του για τον έρωτα. Σε αυτόν (αντιγράφω από την εξαιρετική εισαγωγή του βιβλίου) υποστηριζόταν η προκλητική θέση ότι σκοπός και ουσία του παιδεραστικού έρωτα είναι το αμοιβαίο όφελος που θα προκύψει από την ερωτική σχέση ενός ώριμου άνδρα με ένα νέο αγόρι και ότι ωφέλιμο και συμφέρον για το αγόρι θα είναι να ανταποκριθεί μάλλον στις ερωτικές προτάσεις ενός ψυχρού αισθησιακού άτομου παρά στο ερωτικό κάλεσμα ενός γνήσιου εραστή. Τέτοια κείμενα προορίζονταν να αποτελέσουν υλικό χρήσιμο στους μαθητές των ρητόρων για μελέτη ή μίμηση, παρουσιάζονταν από τον ρήτορα σε δημόσιες συγκεντρώσεις, και σε αυτά υποστηρίζονταν παράδοξες θέσεις ώστε να φανεί η ικανότητα του στον χειρισμό στρυφνών θεμάτων και στην υποστήριξη δυσκολομεταχείριστων υποθέσεων.  

                                        

Από μια πρώτη ματιά, ο Φαίδρος χωρίζεται σε δύο διακριτά μέρη: το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τρεις λόγους για τον έρωτα (τον λόγο του Λυσία, έναν πρώτο λόγο του Σωκράτη και, αμέσως μετά, τη σωκρατική παλινωδία) και μια νηφάλια, πρόσωπο με πρόσωπο συζήτηση του Σωκράτη με τον  Φαίδρο· όλο το δεύτερο μέρος του διαλόγου έχει ως αντικείμενο τον σωστό τρόπο σύνθεσης ενός γραπτού λόγου και τη γραφή εν γένει. 

                               

Απολαμβάνουμε τον Πλάτωνα να  καταδεικνύει τις αδυναμίες του λόγου του Λυσία, παρωδώντας τον μάλλον και να ασκεί έτσι την κριτική του στη ρητορική. Ο Πλάτωνας θα μας οδηγήσει στο συμπέρασμα πως η αληθινή ρητορική είναι φιλοσοφία και πρέπει να εφαρμόζει τις μεθόδους της πλατωνικής διαλεκτικής. 

                                    

Πώς τα καταφέρνει να ξεκινάει από τον έρωτα, να μιλά για την ομορφιά και την καλλιέργεια της ψυχής, και να στοχεύει στην κριτική της ρητορικής και της γραφής!

                           

 Ανάσα ψυχής το διάβασμα τούτου του λόγου, «το πνὶγος ηπιώτερον γέγονεν». 

                         

"Ο Ιλισός θα επιστρέψει / τα νερά του", της λέει – Ο Ιλισός, τι;/Στα νερά του…θα επιστρέψει!" υποστηρίζει με σιγουριά η Ζέφη Δαράκη.

 Εύχομαι καλή Πρωτομαγιά και καλό μήνα να έχουμε.